In dit essay vertelt Salma Caller de lezers van Métier over haar boek Making The Postcard Women’s Imaginarium en het bijbehorende kunstproject. Aan het einde van dit artikel tref je een beschrijving van de kunstenaars in het Engels.
Tussenruimte
Aan het begin van dit project, voordat ik begon met het onderzoeken van koloniale ansichtkaarten uit de late 19e en vroege 20e eeuw, zocht ik naar een beter begrip van wat het betekent om een Egyptisch-Britse vrouw, kunstenares, schrijfster en kunsthistorica te zijn. In mijn opvoeding was er veel spanning binnen onze familie, vooral met betrekking tot de Britten en hun aanwezigheid in Egypte. Mijn Engelse moeder en Egyptische vader belichaamden een ontmoeting en het botsen van culturen, religies, manieren van zijn, en van een politiek en historisch geheugen. Als persoon van gemengde afkomst ben ik opgegroeid in een tussenruimte. Ik ben opgevoed als moslim en heb buiten het Verenigd Koninkrijk gewoond tot ik 20 jaar oud was. Geboren in Irak, bracht ik mijn kindertijd door in Kano, Nigeria.
Van mijn tweede tot mijn dertiende levensjaar woonde ik in Saoedi-Arabië, in Jeddah en Riyadh. Mijn moeder had een sterke invloed op onze opvoeding, die van mij en mijn zus Hala, naast de enorme inspanningen die mijn vader zich getroost heeft om ervoor te zorgen dat we opgroeiden als Egyptenaren en als moslims. We zijn tweetalig opgevoed, Arabisch en Engels, maar ik blijf leven in die tussenruimte, een ruimte die rijk is aan diverse interculturele manieren van zijn, zien en creëren. Dit project is daar een weerslag van.
Type of Cairo Lady
Toen ik in 2018 die eerste ansichtkaart met de titel ‘Type of Cairo Lady’ vond op de Spitalfields Market in Londen, voelde het alsof ik een deel van mezelf ontmoette dat verloren was gegaan nadat ik (sinds 1990) vele jaren in het Verenigd Koninkrijk had gewoond. Ik kan de ontmoeting niet anders omschrijven dan als een romance. Het was liefde op het eerste gezicht. Gevolgd door teleurstelling en verwarring. De charismatische vrouw op de voorkant, met haar directe en zelfverzekerde blik, gekleed in westerse kleding, had in mijn ogen een Egyptisch uiterlijk en uitstraling. Het bericht op de achterkant van de ansichtkaart was geschreven door een Engelsman in het begin van de 20e eeuw, waarin hij opmerkte dat deze vrouwen er op straat wel goed uitzien, maar dat ze stinken. Ik voelde me boos. Zo begon mijn vastberadenheid om te achterhalen wat er schuilging achter de productie van dergelijke afbeeldingen van vrouwen op ansichtkaarten die vanuit Egypte naar Groot-Brittannië werden gestuurd, en vanuit Noord-Afrika in het algemeen naar Europa.
Later kwam ik erachter dat de vrouw op mijn kaart deel uitmaakte van een Ghawazee-dansgroep die in 1893 naar Chicago reisde om deel te nemen aan de Wereldtentoonstelling van 1893, en dat ze waarschijnlijk meer onafhankelijkheid genoot dan veel Europese vrouwen uit die tijd. Ik zag haar gezicht op andere kaarten met andere danseressen. De Ghawazee kwamen in de 16e eeuw naar Egypte vanuit India, via Iran, Koerdistan en andere plaatsen op de route. Ze spraken een mengtaal van Arabisch, Hindi en mogelijk Perzisch of andere talen.
Deze ansichtkaart had alles waarmee ik me kon identificeren. Het was een historisch fragment van een koloniaal, oriëntaals en Ottomaans verleden waar mijn familie ook mee verbonden was. Het had een poëtische, charmante en ‘vintage’ uitstraling, en toch was het het resultaat van een vreselijke en verontrustende periode in de geschiedenis, van de kolonialistische verstrengeling van Noord-Afrika en Europa, Egypte en Engeland, van het Oosten afgezet tegen het Westen. Net als ik was het een vreemd en hybride ‘ding’, een samensmelting van tegenstellingen en tegenstrijdigheden. Het was een belangrijk historisch document, maar tegelijkertijd werd het als onbelangrijk beschouwd, een triviale vondst op een vlooienmarkt.
Het project Imaginarium
Er zijn veel belangrijke feiten – historische, politieke en culturele – die bekend zouden moeten zijn over vrouwen op deze koloniale ansichtkaarten. In 2018, niet lang nadat ik mijn Cairo-dame had gevonden, startte ik daarom het project Imaginarium (Making The Postcard Women’s Imaginarium) waarin wij als kunstenaars en onderzoekers begonnen aan vele maanden van onderzoek, discussies en het uitwerken van de complexe facetten van de afbeeldingen van vrouwen op deze ansichtkaarten. Ze hebben altijd een dubbelzinnige en onduidelijke status. Ze maken deel uit van een historisch archief van een tijd waarin het gewelddadige, zichzelf van alles toe-eigenende en racistisch Europese kolonialisme een vlucht nam. In die tijd heeft Europa zich niet alleen landen, bronnen en culturele rijkdommen toegeëigend, maar ook de wijze waarop het Midden-Oosten en Noord-Afrika werden afgeschilderd, gedomineerd en gemanipuleerd. Op die manier ontstond een vervormd en propagandistisch beeld van de mensen, met name van vrouwen, in de regio. Dit om het bredere kolonialisme te rechtvaardigen en een gedegradeerde, geërotiseerde en exotische ‘ander’ te verbeelden die overheerst moest worden. Ik noemde deze specifieke, gemanipuleerde beelden van vrouwen een ‘imaginarium’, een plaats gewijd aan de verbeelding. Omdat de ansichtkaarten een onwaarheid laten zien, zouden we vandaag de dag kunnen zeggen dat het fake-nieuws is. Ik wilde dan ook een nieuwe plek of ruimte creëren om een alternatief imaginarium te scheppen om het oriëntalistische en koloniale imaginarium op meerdere manieren te bestrijden, op het visuele vlak en op het conceptuele vlak. Ik wilde deze beelden ontrafelen en de aandacht vestigen op de afgebeelde individuen.
Pseudo-objectiviteit
Zo gingen we op reis met de ‘ansichtkaartvrouwen’, naar een plek waar we een alternatieve ruimte voor hen konden creëren, een plek waar enige vrijheid was van de kolonialistische, toe-eigenende blikken van weleer, waar ze zouden kunnen bestaan binnen een eigen culturele context en geschiedenis, los van de westerse kaders. We verkenden en onderzochten daarom hun werkelijke en soms voorgestelde levens, hun mogelijke geschiedenissen, waarbij we vooral ook keken naar de versieringen die ze bij zich droegen: hun sieraden, andere lichaamsversieringen, kleding en voorwerpen om hen heen. Versiering is een complexe culturele taal. De Europese mannen die hen fotografeerden, manipuleerden namelijk de manier waarop zij eruitzagen. Toch zijn ze ook niet volledig tot zwijgen gebracht, en als we goed luisteren, kunnen we hen horen spreken van achter het glas van de lens. Met de foto’s ontstond een vorm van pseudo-objectiviteit die ons alles lijkt te vertellen wat we moeten weten, maar dit opgelegde perspectief verhult veel meer. Wat we zien is niet echt. Ongeacht de exacte datum waarop de foto genomen is, zijn de vrouwen als individu uitgewist. We wilden in ons project proberen dit proces om te keren, de vrouwen los te weken van de ondergrond waarop ze bevestigd waren, de inkt op een ansichtkaart. We wilden hen deel uit laten maken van ons levende verleden én heden. In de beelden die wij hebben gecreëerd kunnen we echte vrouwen zien, afkomstig uit echte plaatsen uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika, met echte levens, ook al waren hun omgeving, kleding en houding vaak geënsceneerd.
De tussenruimte
Deze typische ansichtkaarten van vrouwen circuleren nog steeds veelvuldig, op eBay en op vlooienmarkten in heel Europa en Noord-Afrika kun je ze vinden. De vrouwen zijn nog altijd grotendeels onbegrepen, en hun afbeeldingen worden nog steeds bediscussieerd en geclaimd voor nationalistische doeleinden. Ik zou willen dat de lezers hun aanwezigheid vanaf nu kunnen begrijpen en voelen, niet alleen hoe ze zijn afgebeeld, maar vooral wie ze werkelijk waren. In het projectboek beschrijven we hun bijzonderheden, waarom ze op deze manier werden vastgelegd, inclusief het racisme, het geweld, de nep-etnografie, de complexe politiek, de oorlogen, culturele kruisbestuivingen, de patriarchale blik, het kolonialisme en de pseudowetenschappelijke constructie die eraan ten grondslag lag.
Maar ons boek en ons werk bevat ook de magie van de her-verbeelding en de herovering van ons erfgoed, gebruikmakend van kunst, poëzie, fotografie, kritisch schrijven en veel meer. Ons werk plaatst de geschiedenis van de fotografie in de context die ontstond met deze beelden uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. We bieden nieuwe manieren van denken, door middel van de lichamen van deze vrouwen en ons eigen zijn, waarbij we de onlosmakelijke verbondenheid van het persoonlijke en het politieke willen benadrukken, en we bieden hun – en ons – een tussenruimte.
About the Imaginarium artists:
Our Imaginarium members for phase II of the project, which culminated in an exhibition in London in 2022, and the publication of our book, Making the Postcard Women’s Imaginarium: dreaming our futures out of our past by Peculiarity Press, are six artist researchers ~ myself (Salma Ahmad Caller), Afsoon, Alia Derouiche Cherif, Hamida Zourgui, CritTeam (Eugenia López Reus & Miguel Jaime) and Hala Ghellali. Each artist came to this project from a unique perspective, focusing on a different aspect of personal identity and connection to postcards from a particular country of the MENA/SWANA region. We also have an online discussion group of over 300 members, including artists, academics and researchers, and members of the public from around the world.
In my own work (Salma Caller) for phase I and II, I focused on my mixed Egyptian British heritage, drawing on my own collection of postcards and invoking the presences of multiple others, my own presence, and histories of a multi-ethnic Egypt. I created images using projection, assemblage and collage to disrupt the gaze and overlay the Postcard Women with other depths and possibilities of being.
When I first began this project in 2018, Iranian British artist Afsoon was the first to join my project. She is an artist with a considerable private collection of postcards of North African women collected during her many visits to French flea markets, and her inspiring creative journey reassigned an individuality to her Postcard Women. Afsoon sent postcards out in phase I, to be interacted with and sent back to her from people around the world, and in phase II, she reunited the women with aspects of their cultural heritage by nestling them within elements of North African patterns, henna, jewellery and beads.
Hamida Zourgui is an Algerian artist born in France, who is now living in the UK. Her work reveals the many facets of the ‘Algerian woman’ that have been eroded by the colonial postcard. Her photographic collage works and 3D works with red thread entangle both the viewers gaze and the colonial narrative within a rich reality of Algerian experiences, traditions and poetic ritual reframed for her own time.
Alia Derouiche Cherif is a Tunisian artist who was born and grew up in the city of Tunis. Alia’s richly layered painting and collage works created in response to postcard images of women from the deeply misunderstood Ouled Nail tribes so familiar to her, reframe our notions of these women as ‘prostitutes’, a notion created by colonial ethno-pornographic portraits and exploitative measures by the French army in Tunisia, that continue to this day to work to demean and misrepresent these people and their way of life. Alia overlays the images with the complex layers of the patterns of Tunisian culture, multi-ethnic histories and experiences, and contemporary glimpses of being a Tunisian woman.
Hala Ghellali is a Libyan jewellery historian, researcher and artist, who now lives in the US. Her work is an homage to Libyan women and Libyan dress and adornment. Hala creates deep blue cyanotypes of photographs taken by Italian studios during the colonisation of Libya to convey both the sorrows held within these kinds of images, and to suggest hidden depths that have been obscured. Glints of gold draw the eye to heritage jewellery pieces that can be connected with songs of the bougala, and poetic and cultural meanings, handed down over generations like some of the pieces from her mother and grandmother in her own collection. Her book Jewelry and Adornment of Libya was published by BLKVLD this year.
CritTeam ~ Eugenia López Reus & Miguel Jaime, are an Art & Research duo from Spain that emerged in the UAE in 2013 whilst they were lecturing there, on Islamic ornament, art, design and architecture. Exploring colonialism, Orientalism, Otherness, patriarchy and identity in Spain, their work with postcards is an extraordinary artistic journey in response to their own unique identity and personal histories. Working with their collection of Orientalist postcards of women and old colonial photographs found at Barcelona flea markets, they critique the Modernist Blue Nudes of Matisse by collaging postcards of North African women within the frame of his nude, and strikingly they used Islamic Nasrid tessellated ornament designs of Alhambra to cut up Lehnert & Landrock exploitative nude portraits of young Tunisian women. They continue to explore poignant family histories connecting them to the Spanish colonial Rif war in Morocco in the 1920s, through a very special series of postcards from Morocco that they found, sent by a Spanish solider in that war to his daughter.
Stephanie Nic Cárthaigh’s essay for phase I, Pinning Down Types, Mounting Butterflies: Postcards, Women, and Typologies drew on her own Irish experience of colonisation, and intricate identity entanglements with France and Tunisia, and delves into the personal and political, language and the creation of colonial categories. It was arranged in the form of a butterfly in flight, designed for our exhibition in London by Christian David Caller. Two stunning and devastating poems, Some Women Leave No Shade ~ for all the slaughtered women and Beyrut by established Turkish poet Betül Dünder, translated superbly by Neil Patrick Doherty, were written especially for this project. In our first Imaginarium exhibition in 2019 the voices of Betül and Stephanie reading these haunting poems in English and Turkish could be heard murmuring throughout the paintings and collages of Postcard Women.