Op onze zoektocht door Toscane, naar zijde en andere textielen, hebben wij eerder al aandacht besteed aan zijde en wol gebruik. Het is niet moeilijk sporen van dit rijke verleden terug te vinden. De bezoeker treft zijde in het beroemde borduurwerk uit de omgeving, het Bargello, maar ook in andere voorwerpen die horen bij rituelen en festiviteiten.
Palio-races onder de Toscaanse zon
Races met paarden, de zogenaamde Palio, zijn al sinds de Middeleeuwen de belangrijkste jaarlijkse evenement in de Toscaanse steden. De races gaven identiteit aan de steden in de belangrijke periode van vooruitgang sinds de dertiende eeuw. De oudste races zijn bekend uit Siena en geschriften vermelden het jaar 1239. Sacrale feestdagen werden met deze evenementen opgeluisterd. Vaak was dat de feestdag voor de patroonheilige van de stad, maar de Palio-races konden evenzeer seculiere gebeurtenissen opluisteren, zoals militaire overwinningen. Deze festiviteiten op het centrale plein van de stad trokken enorme hoeveelheden bezoekers. Deze lange traditie in Toscane wordt overigens nog altijd in leven gehouden. Zo wordt in Siena nog altijd jaarlijks, op 15 augustus, op deze manier Maria Hemelvaart gevierd. Aanplakbiljetten in de steden kondigen nu, na ruim 750 jaar nog steeds dezelfde soorten races aan en nog steeds staat de eer van een stadsdeel op spel. Verschillende stadsdelen, de zogenaamde Contrada, bestrijden elkaar in een paardenrace, waarbij van alles is toegestaan om het stadsdeel naar de overwinning te rijden. Deze festiviteiten zijn het hoogtepunt van het jaar en wie de kans heeft om in deze periode in Siena te zijn, moet beslist een kijkje nemen bij een dergelijk festijn die de trots van een stad laten zien, gehuld in een onverwacht Middeleeuws jasje. Het bijzondere van deze races is dat zij nauw zijn verbonden met de opkomst van de steden door de textielfabricage en dat is aan meer te merken dan alleen aan de ouderdom van de traditie.
Palio-banieren van zijde, een levende traditie in textiel
Ter aankondiging, maar evengoed als prijs voor de winnaar van de race werden in het verleden, en worden nu nog altijd textiele banieren geproduceerd, lange vaandels van stof. Moderne en oude palio-vaandels zijn gemaakt van zijde en zijn de aandacht van de textielliefhebber meer dan waard. De banieren vertegenwoordigen een eeuwenoude traditie, gevat in textiel, maar evenzeer laten zij op magnifieke wijze de evolutie in vormen en technieken van zijdeproductie zien. Ze waren ooit een teken van de rijkdom van de stad. De vaandels waren meters hoog en moesten goed opvallen voor het publiek dat bij de races aanwezig was. Deze voorwerpen, die al hangend aan een dwarse standaard werden rondgedragen, zijn voortgekomen uit de traditie van Romeinse militaire standaarden, die in de oudheid werden meegedragen op militaire expedities.
Ook al zijn tegenwoordig de Middeleeuwse doeken schaars te vinden, toch is er nog een aantal bekend die in die tijd zijn gemaakt. Ze bevinden zich in musea en kerken, waar ze soms dienen als wanddecoratie of als altaarkleed, of zijn vermaakt tot kledingstuk. In het Bargello museum in Florence hangt zo bijvoorbeeld een cape die gemaakt is uit vaandels. Deze prijs voor de winnaar van de race werd vanwege zijn waarde vaak verkocht of vermaakt en dat is dan ook de reden dat complete en originele doeken schaars te vinden zijn. Ze vertellen echter op die manier wel een kleurrijk verhaal van rijkdom en de lucratieve nonchalance van hun nieuwe eigenaren. Hoe kostbaar deze doeken werkelijk waren wordt pas duidelijk als blijkt dat zij in opdracht van het stadsbestuur werd gemaakt en dat soms wel meer dan 2000 keer het gemiddelde daginkomen van een arbeider besteed werd aan het maken van de doeken!
De onderdelen van de vaandels waren van diverse kwaliteiten zijde gemaakt. Zo werden de banden en de friezen bijvoorbeeld van een zwaardere zijde stof gemaakt, die voor dat doel uitermate geschikt was. Vele kleuren werden in de doeken gebruikt, maar rood en goud was het meest populair. Versieringen bestonden uit linten, banden, koorden en vlechten. De lange doeken werden beschilderd met het thema van het feest. Tegenwoordig wordt vaak één bekende kunstenaar gevraagd om het zijde te beschilderen, maar vroeger, toen de vaandels gemaakt waren van verschillende materialen was het een samenspel van verschillende ateliers die de verscheidenheid aan stoffen samenstelden en produceerden. Een ware sociale aangelegenheid waar vele ateliers van profiteerden!
Bargello of Vlammend borduurwerk
Zijde werd niet alleen gebruikt voor het maken van stoffen en lappen, zijde werd ook gebruikt als garen voor borduurwerk. In dezelfde periode van de Renaissance wordt ook een nieuwe vorm van borduurwerk geïntroduceerd in Italië, het heeft verschillende namen waarvan er één Bargello is. De oorsprong van de naam en de steek blijft een mysterie, maar het floreerde in Florence en wordt om die reden ook wel de Florentijnse borduursteek genoemd. Het is een steek die voornamelijk werd gebruikt in vlammende vormen, ter decoratie van bijvoorbeeld meubelstukken. Ook in de periode na de Renaissance, de Barokperiode, tot ver in de 19e eeuw wordt deze steek zeer gewaardeerd een veelvuldig gebruikt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat uitgerekend het Bargello museum in Florence een verzameling 17e eeuwse stoelen gedecoreerd met deze schitterende techniek huisvest. Mocht u hier, na een bezoek aan het Bargello paleis, zelf mee aan de slag willen, kunt u de techniek en patronen gebruiken in het boek van Brenda Day. Laat u daarbij vooral inspireren door de verschillende schitterende vormen in de architectuur die te vinden zijn in de gebouwen in Florence. Handwerk blijkt zo nu en in het verleden van dit land de kunstvorm voor het publiek, toegankelijk voor iedereen.
Veel informatie over de palio, dat hier gepresenteerd wordt is afkomstig uit het proefschrift van Elizabeth MacKenzie Tobey, The Palio in Italian Renaissance art, thought and culture, uit 2005.