Een oud verhaal wil dat de vrouw van Shah Jahan, Mumtaz Mahal, ooit een borduurtechniek bedacht waarin kleine spiegeltjes werden genaaid op een stoffen ondergrond. Haar toepassing werd zeer populair onder de bevolking en de stijl werd door haar man zelfs in de architectuur overgenomen. In heel Zuidwest-Azië is het nu, meer dan vierhonderd jaar later, nog steeds populair. Inmiddels is de techniek bekend onder de naam Shisha (Hindoestaans voor spiegel), Shishadur of spiegelborduurwerk. Wat deze glinsterende textielen vooral bijzonder maakt is de combinatie van zachte en vergankelijke materialen van stof en borduurgaren met harde en duurzame materialen als glas en steen.
1000 jaar spiegelwerk?
Wanneer er voor het eerst spiegeltjes op textiel werden genaaid weten we niet goed, alleen verhalen wijzen op de 16e eeuw. Archeologen weten wel dat het aanvankelijk andere voorwerpen waren die op stof werden genaaid met eenzelfde blinkend effect. Waarschijnlijk is dit borduurwerk in de eeuwen na het Perzische Rijk ontwikkeld uit ander applicatiewerk dat in deze streken zeer populair is. Pas in het tijdperk van de Moghul (ca 1500-1850 n.Chr.) zouden spiegeltjes zijn geïntroduceerd. Bij het maken van het shishadur wordt een spiegeltje op de - meestal katoenen - stof gelegd en rondom vastgestoken met borduursteken in katoen- of zijdegaren. Er zijn heel veel culturen en streken die ermee worden geassocieerd (zoals de Baluchistan, Kuch of Sindh), maar het volk waarbij dat nu voornamelijk wordt gedaan zijn de nomadische Banjara. Soms wordt zelfs beweerd dat de techniek eigenlijk door de nomadische stammen in de regio is uitgevonden.
Licht, water en het Boze Oog
De betekenis van de spiegeltjes op stof ligt waarschijnlijk besloten in diepgewortelde associaties van de mens met spiegels. Spiegelende oppervlaktes worden van nature geassocieerd met water als bron van leven. Daarnaast bundelen spiegels (zon)licht. Ze kunnen licht weerkaatsen en, indien met meerdere bij elkaar, zelfs versterken. Spiegels worden in veel culturen daarnaast in verband gebracht met de zon en de maan. Ze laten ons bovendien onszelf zien; het is een medium voor introspectie. Om die reden worden ze in veel gemeenschappen ook gebruikt voor het weren van het kwaad. Het maken van de spiegels was vaak een lokale industrie. Ooit werden in bijna ieder dorp met de hand spiegels geproduceerd. Voor het maken van het shisha-glas werden licht gebolde glazen geblazen, waarbij de binnenkant werd verzilverd en waarna het glas in stukken werd geknipt. Op sommige antieke textielen met shishawerk is deze werkwijze goed te zien doordat de zilver patina soms gedeeltelijk is afgesleten.
Antieke textielen en moderne creaties
Shishadur is een verdwijnende techniek die gedurende het laatste millennium (of nog langer zoals sommige onderzoekers aannemen) voornamelijk als thuisarbeid werd beoefend. Door de overdracht van moeders op dochters, nagenoeg zonder moderne invloeden, hebben symbolen en technieken zich ontwikkeld tot wat het nu is. Minder oude stukken tonen heel dunne stukken glas, soms met oneffen oppervlak en karakteristieke bobbels in het materiaal. Deze, speciaal voor het shisha geproduceerde kwaliteit spiegels, is beter geschikt en bovendien wasbaar. Uit Gujarat, het hart van de streken waar het shishawerk vandaan komt, staat nog steeds een oude glasfabriek. Deze produceert speciaal voor het shishadur stukken glas die op maat worden geknipt met daartoe uitgeruste scharen. Zo krijgen eenvoudige stoffen nog altijd een magische uitstraling.
